Mae The Wallich yma i ddarparu gwybodaeth sy’n egluro’r camsyniadau ynghylch ddigartrefedd
Y diffiniad cyfreithiol o ddigartrefedd yw ‘nid oes gan unigolyn gartref yn y DU nac unrhyw le arall yn y byd sydd ar gael ac yn rhesymol i fyw ynddo’.
Cysgu allan
Cysgu allan yw’r math mwyaf amlwg o ddigartrefedd ac yn aml yr hyn y mae pobl yn ei gysylltu â digartrefedd.
Yn syml iawn, mae cysgu allan yn rhywun sydd heb do uwch ei ben ac sy’n cysgu ar y stryd, mewn parciau neu mewn lleoliadau eraill yn yr awyr agored.
Digartrefedd cudd
Mewn perygl o fod yn ddigartref
Mewn llety dros dro neu lety mewn argyfwng
Mae digartrefedd yn effeithio ar amrywiaeth eang o bobl. Efallai y bydd rhai grwpiau yn fwy agored i ddigartrefedd.
Efallai y byddwch mewn mwy o berygl os ydych chi’n:
Yn The Wallich, rydyn ni’n cefnogi dros 7,500 o bobl sy’n ddigartref bob blwyddyn.
Rydym yn rhedeg dros 100 o wasanaethau ar draws 18 o’r 22 awdurdod lleol yng Nghymru, yn amrywio o lety tymor hir, gwasanaethau lles a chyflogaeth, llety brys, cefnogi pobl sydd â chefndir o droseddu a mwy.
Mae digartrefedd yn gallu bod yn bwnc cymhleth a dadleuol.
Yn The Wallich, rydyn ni’n dod ar draws mythau am ddigartrefedd o ddydd i ddydd. Gall rhai ohonyn nhw fod yn niweidiol dros ben.
Mae llawer o’r mythau rydyn ni’n eu clywed yn uniongyrchol, yn eu gweld ar y cyfryngau traddodiadol neu ar y cyfryngau cymdeithasol yn aml yn portreadu digartrefedd a’r bobl sy’n ddigartref mewn ffordd negyddol iawn.
Mae’r mythau hyn yn annog stereoteipiau hynafol, ac yn creu ymdeimlad o ‘ni a nhw’, sy’n gallu arwain at ragfarn a chasineb.
Mae ein gwerthoedd sefydliadol yn hollbwysig i ni ac rydyn ni wir yn credu bod angen i ni fod yn ddewr, yn benderfynol ac yn ddilys wrth chwalu mythau ystrydebol.
Er mwyn chwalu’r mythau hyn a thaflu goleuni ar realiti llym digartrefedd, rydyn ni wedi ymgynghori â’n haelodau staff a’n Bwrdd Cysgodol Defnyddwyr Gwasanaeth.
Mae defnyddiwr gwasanaeth neu aelod o staff wedi clywed pob un o’r mythau isod, neu maen nhw wedi cael eu hysgrifennu ar y cyfryngau cymdeithasol neu yn adran sylwadau erthyglau.
“Mae pobl yn ddigartref am eu bod wedi gwneud dewisiadau gwael mewn bywyd.”
Mae hyn yn anghywir. Mae digartrefedd yn bwnc hynod o gymhleth.
Does dim ‘un ateb i bawb’ wrth sôn am ddigartrefedd, ac er gwaethaf rhai themâu sy’n codi dro ar ôl tro, mae profiadau pawb yn wahanol.
Mae rhai pobl yn dod yn ddigartref yn dilyn cadwyn hir o ddigwyddiadau bywyd.
Gallai rhywun ddod yn ddigartref oherwydd…
Amgylchiadau unigol
Materion systemig
Cydadwaith cymhleth sefyllfaoedd
Mae llawer o haenau i ddigartrefedd, ac fel arfer mae effaith ganlyniadol y tu ôl i bob rheswm.
Er enghraifft – gallai unigolyn fod wedi cael profiadau niweidiol yn ystod plentyndod a allai arwain at iechyd meddwl gwael, a allai arwain at berthynas yn chwalu, a allai arwain at ddigartrefedd.
“Ddylech chi ddim rhoi arian i bobl sy’n cysgu allan oherwydd byddan nhw’n ei wario ar gyffuriau, neu fe fydd yn sgam.”
Dewis personol yw rhoi arian i rywun sy’n cysgu allan.
Os yw rhywun sy’n gofyn am arian, dydy hynny ddim yn golygu ei fod yn bwriadu ei wario mewn ffordd wael. Efallai ei fod yn gobeithio cael digon o newid i gael trafnidiaeth i apwyntiad neu i brynu pryd poeth iddo’i hun.
Gallai fod yn ffordd o gychwyn sgwrs. Ffordd o ddenu sylw ar ôl cael ei anwybyddu a chael pobl yn osgoi cyswllt llygad am oriau maith.
Pan fydd rhywun yn gorwedd i lawr (bedded down yw’r term sy’n cael ei ddefnyddio’n Saesneg pan fydd rhywun yn eistedd ar y llawr yn y lle maen nhw’n bwriadu cysgu) mae’n gweld popeth o safbwynt mwydyn. Gall hyn wneud i unrhyw un sy’n cerdded heibio neu’n edrych i lawr arnoch ymddangos yn frawychus iawn a gwneud i’r unigolyn deimlo’n fregus iawn.
Mae cydnabod yr unigolyn, hyd yn oed os yw hynny’n golygu ateb ‘na, sori’ pan fydd yn gofyn ‘oes gennych chi unrhyw newid dros ben’, gan wneud cyswllt llygad a dweud rhywbeth cyfeillgar yn gallu gwneud byd o wahaniaeth – a dydy hynny ddim yn costio dim byd.
Rydyn ni’n elusen ddigartrefedd, a dydyn ni ddim yn cydnabod y term begera proffesiynol a dydyn ni ddim wedi gweld unrhyw dystiolaeth gredadwy i gefnogi’r honiadau hyn.
“Pam nad yw pobl ddigartref yn mynd i loches – mae llawer ohonyn nhw”
Gall y newid rhwng cysgu allan a symud i lochesi neu lety â chymorth wneud i rywun deimlo’n ofnus, yn ddryslyd ac wedi’i lethu.
Mae gan bawb sy’n ddigartref lefel wahanol o ran anghenion cymorth ac anghenion llety.
O safbwynt rhywun o’r tu allan, mae’n hawdd gweld pam mae pobl yn neidio i gasgliadau wrth gael y meddylfryd hwn, ond mae’r realiti’n llawer mwy cymhleth.
Y peth cyntaf y mae angen i rywun ei wneud os yw mewn perygl o ddod yn ddigartref neu os yw wedi cael ei wneud yn ddigartref yw cyflwyno ei hun i’r cyngor. Gall hyn fod yn frawychus a gall deimlo fel profiad llawn cywilydd.
Mae ffactorau sy’n cynnwys y pandemig a’r argyfwng costau byw yn golygu bod cynghorau’n cael eu gorymestyn. Mae pobl yn aml yn cael eu cyfeirio at elusennau, asiantaethau neu’n cael eu rhoi ar restr aros fel ateb dros dro.
Pan fydd llety’n cael ei gynnig, fel arfer mae rhesymau pam nad yw’r cynnig yn cael ei dderbyn, gan gynnwys diffyg ymddiriedaeth mewn gwasanaethau neu gynnig anaddas.
Cyfnodau amser
Efallai na fydd gan y llety gyfnod o amser pan fydd lle ar gael neu y bydd uchafswm o ran pa mor hir y gall rhywun fyw yno.
Gall hyn fod yn frawychus. Gall cyfnodau amser ychwanegu pwysau at adfer ac efallai y bydd pobl yn colli gobaith oherwydd hyn.
Iechyd
Mae iechyd corfforol ac iechyd meddwl yn ffactorau pwysig pam nad yw rhywun yn derbyn neu’n aros yn hir mewn llety.
Yn ôl Crisis, mae 45% o bobl sy’n ddigartref wedi cael diagnosis o broblem iechyd meddwl. Mae hyn yn codi i 8 o bob 10 person sy’n cysgu allan.
Gall rhwystrau i gael gafael ar lety os oes gan rywun gyflwr iechyd corfforol gynnwys llochesi nad ydyn nhw’n hygyrch – rampiau, ystafelloedd ymolchi, dodrefn neu gyfleusterau coginio hygyrch – diffyg cefnogaeth arbenigol neu stoc dai o ansawdd gwael.
Gall iechyd meddwl, gan gynnwys anhwylder straen wedi trawma, profiadau blaenorol a pherthnasoedd heriol gyfrannu at y rhesymau pam y byddai’n well gan rywun beidio â mynd i lety.
Gallai rhwystrau pellach gynnwys ymddygiad gwrthgymdeithasol, tenantiaethau ansicr, gorlenwi neu deimlo’n anniogel.
Gall unrhyw un o’r materion hyn waethygu cyflyrau sy’n bodoli eisoes.
Ymddiriedaeth
Un pryder cyffredin gan y bobl rydyn ni’n eu cefnogi yw eu bod wedi cael eu siomi wrth orfod ailadrodd eu straeon dro ar ôl tro i wahanol rwydweithiau.
Ar ôl cysgu allan am gyfnodau hir, gall fod yn anodd addasu i fod y tu mewn. Mae’n hawdd i her fechan ysgogi ymateb brwydro neu ddianc.
Mae meithrin ymddiriedaeth yn cymryd amser ac mae gofyn cael sgwrs ddwyffordd onest ac agored.
Dydy rhai unigolion ddim yn barod i dderbyn cymorth eto. Ond rydyn ni’n credu, gyda gwaith maes parhaus ac ymyrraeth gan wasanaethau, y gall ddigwydd – ond pan fyddan nhw’n barod.
Y darpariaethau sydd ar gael
Mae gwahanol fathau o lety ar gael i bobl sy’n ddigartref:
Yn hanesyddol, mae’r darpariaethau wedi cynnwys amodau o ran gofynion mynediad – angen blaenoriaethol neu gysylltiad lleol.
Diffiniad o angen blaenoriaethol – Mae gan unigolyn angen blaenoriaethol os yw’r awdurdod yn fodlon ei fod yn agored i niwed o ganlyniad i henaint, salwch meddwl neu anabledd meddyliol, anabledd corfforol neu reswm arbennig arall.
Diffiniad o gysylltiad lleol – Mae gan unigolyn gysylltiad lleol os yw wedi byw yn yr ardal honno am 3 o’r 5 mlynedd diwethaf, os oes ganddo waith yn yr ardal honno’n barhaol, bod ganddo gysylltiad teuluol cryf yn yr ardal a bod aelod neu aelodau o’r teulu wedi byw yno am o leiaf 5 mlynedd.
Mewn ymateb i bandemig Covid-19, cyflwynodd Llywodraeth Cymru bolisi newydd i leihau’r effaith bosibl y gallai Covid-19 ei chael ar bobl sy’n ddigartref ac yn enwedig y rheini sy’n cysgu allan.
Roedd hyn yn golygu bod gofynion angen blaenoriaethol chysylltiad lleol wedi cael eu hatal a bod polisi ‘neb yn cael ei adael allan’ yn cael ei gyflwyno.
Ym mis Gorffennaf 2022, mae ymgynghoriadau Llywodraeth Cymru yn mynd rhagddynt ynghylch y newidiadau i ddarpariaethau digartrefedd, er mwyn sicrhau nad oes neb yn cael ei adael i gysgu ar y stryd yng Nghymru.
Rheolau a rheoliadau
Gall llety dros dro gynnwys llawer o reolau a rheoliadau i sicrhau y cydymffurfir ag iechyd a diogelwch, i ddiogelu staff a chleientiaid a mwy.
Gall fod yn anodd dilyn ac addasu i’r newid rhwng bod yn ddigartref a pheidio â chael unrhyw reolau i symud i lety lle ceir rheolau ymddygiad.
Gallai rheoliadau a allai atal rhywun rhag derbyn lle mewn llety gynnwys:
Dyma rai ffactorau eraill nad ydyn nhw’n rheolau, a allai olygu nad yw rhywun yn derbyn lle mewn llety:
I rai pobl sy’n ddigartrefedd, gall awyrgylch anhrefnus rhai hosteli fod yn heriol, ac efallai eu bod yn teimlo o ddifrif bod cysgu ar y stryd yn fwy diogel.
Mae llawer o elusennau a sefydliadau ymgyrchu, gan gynnwys The Wallich, yn brwydro dros gael gwared ar rwystrau ac i’r holl ddarpariaethau llety ar gyfer pobl ddigartref fod yn gwbl ystyriol o drawma, yn ddiogel ac yn lle braf i aros ynddyn nhw.
